Đi tìm lời giải cho những bức tượng bị mất mũi ở Ai Cập

Văn hóa của người Ai Cập cổ đại thể hiện sự trân trọng tuyệt đối không chỉ dành cho tranh ảnh, mà còn có bức tượng có hình người. Người Ai Cập tin rằng, sức mạnh của một vị thần nằm ngay trong hình ảnh được thể hiện của vị thần đó.

Theo tín ngưỡng của người Ai Cập xưa, họ cho rằng các vật thể mô phỏng người đã khuất đều có chứa linh hồn của họ. Từ đó các pho tượng, bức phù điêu giống như một cánh cổng giúp người sống giao thiệp với các linh hồn, thậm chí là với thánh thần.

Phần lớn các vật thể này được giữ trong lăng mộ hoặc đền thờ. Người dân sẽ chăm chỉ thờ phụng, dâng lễ, và đổi lại là lời cầu xin được bảo hộ từ tượng thần. Theo quan niệm của người Ai Cập xưa, đó là cách để thần thánh và linh hồn người đã khuất có thêm sức mạnh và quyền lực. Nếu muốn tước đi sức mạnh ấy, chỉ có cách phá hủy pho tượng thôi.

Một số bức tượng bị mất được các nhà khoa học tìm thấy.

Ngay đến chuyện các pho tượng cổ thời xưa bị hư hại qua thời gian là điều không thể tránh khỏi. Dạo qua một vòng các bảo tàng trên thế giới, bạn dễ dàng nhận ra nhiều pho tượng không còn nguyên vẹn nữa: mất tay, mất chân, thậm chí mất cả thân người.

Tuy nhiên có một hiện tượng hết sức kỳ lạ, đó là đa số các pho tượng cổ còn bị mất mũi, trong khi các bộ phận khác gần như vẫn còn nguyên. Tại sao lại kỳ lạ đến vậy?

Edward Bleiberg - chuyên gia phụ trách phòng trưng bày Ai Cập tại Bảo tàng nghệ thuật Brooklyn - cho biết ông vốn không chú ý lắm đến việc này, cho đến khi nhiều du khách đặt câu hỏi rằng tại sao có quá nhiều bức tượng không có mũi? Bleiberg quyết định tìm hiểu, và câu trả lời được đưa ra đã khiến cho nhiều người bất ngờ.

Chuyên gia phụ trách phòng trưng bày Ai Cập - Edward Bleiberg.

Ban đầu Bleiberg tiến hành nghiên cứu với giả định rằng những chiếc mũi chỉ bị vỡ do tai nạn. Tuy nhiên, giả định ấy nhanh chóng bị bác bỏ. "Sự nhất quán trong các vết vỡ cho thấy đó là hành động có chủ đích," - Bleiberg cho biết. Các bằng chứng cũng chỉ ra rằng nguyên nhân chủ yếu đến từ những trộm mộ đập đi vì yếu tố tâm linh. 

"Những phần bị đập vỡ của bức tượng sẽ bị mất 'chức năng'. Chẳng hạn, đập vỡ tai của tượng sẽ khiến thần linh không thể nghe được lời khẩn cầu của công chúng. Phá vỡ tay thì không thể đưa ra sự cứu vớt. Hay như đập vỡ mũi, các vị thần sẽ không cảm nhận được mùi của muốn trộm, và truy tìm ra kẻ trộm đó, hoặc đây là cách không cho linh hồn người chết trả thù", vị chuyên gia này chia sẻ.

"Một tên trộm mộ khi đứng trước kho báu trong lăng tẩm, gã cũng sẽ cảm thấy sợ bị người đã khuất trả thù. Bởi vậy, mũi của các bức tượng bị đập bỏ là một cách để giết chết tượng thêm một lần nữa" ông cho biết thêm.

Việc cắt mũi tượng thì không chỉ tồn tại ở Ai Cập, trong lịch sử của Hy Lạp, La Mã và đế chế Ba Tư cũng có hành động tương tự. Theo Mark Bradley, chuyên gia sử học tại ĐH Nottingham (Anh Quốc), việc đập mũi trong văn hóa các quốc gia này không mang nghĩa giết tượng như người Ai Cập, mà là để biểu thị cho hình phạt cắt mũi thực sự mà họ áp dụng lên tội nhân.

Hình phạt này khá phổ biến tại nhiều nền văn hóa, bao gồm Nam Mỹ cổ, châu Âu Trung cổ, Ấn Độ và Arab. Chẳng hạn như Hoàng đế Justinian II của đế quốc Đông La Mã (Byzantine) đã bị chặt mũi khi ngai vàng bị lật đổ, để ông không thể quay lại đòi ngôi được nữa (dù thực tế thì Justinian II vẫn tiếp tục đảo chính sau đó).

"Đây là một trong những biểu hành động nổi tiếng dùng để nhạo báng, sỉ nhục, tước danh dự và thể hiện sự đau đớn", Bradley cho biết. Và bởi nó nổi tiếng, nên ngày nay chúng ta mới được thấy nhiều pho tượng mất mũi đến vậy.

Theo Tạp chí Điện tử