Việt Nam và tham vọng trở thành trung tâm công nghiệp bán dẫn toàn cầu
Ngành công nghiệp bán dẫn đang nổi lên như một lĩnh vực then chốt, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhiều công nghệ lớn khác, từ điện tử, Viễn thông đến trí tuệ nhân tạo và xe điện. Để nắm bắt cơ hội này, Chính phủ Việt Nam đã vạch ra chiến lược đầy tham vọng: đưa Việt Nam trở thành một trung tâm công nghiệp bán dẫn toàn cầu. Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn 2050 , vừa được Thủ tướng phê duyệt, đã mở ra một công cụ tiết lộ có thể thúc đẩy hiện thực hóa mục tiêu này.
Ba giai đoạn phát triển ngành công nghệ bán dẫn
Việt Nam đặt ra ba giai đoạn phát triển phát triển cho ngành công nghiệp bán dẫn, với những mục tiêu rõ ràng.
Giai đoạn 1 (2024 - 2030): Đây là giai đoạn tập trung vào việc thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) có lựa chọn lọc, với mục tiêu thành ít nhất 100 doanh nghiệp thiết kế, 1 nhà máy chế tạo chip bán path quy mô nhỏ và 10 nhà đóng gói, kiểm tra sản phẩm bán dẫn. Cùng với đó là kế hoạch đào tạo 50.000 kỹ sư và cử nhân trong lĩnh vực bán dẫn.
Giai đoạn 2 (2030 - 2040): Việt Nam tiếp tục phát triển hợp tác công nghiệp bán dẫn, kết nối giữa tự cường và FDI. Mục tiêu là hình thành ít nhất 200 chip thiết kế doanh nghiệp, 2 nhà tạo máy và 15 nhà đóng gói, kiểm tra. Quy mô nguồn nhân lực sẽ được nâng cao 100.000 kỹ sư và cử nhân.
Giai đoạn 3 (2040 - 2050): Đây là giai đoạn hoàn thiện hệ thống kinh doanh sinh thái của Việt Nam, với mục tiêu làm chủ đề nghiên cứu và phát triển. Việt Nam đặt mục tiêu thành ít nhất 300 doanh nghiệp thiết kế, 3 nhà tạo máy và 20 nhà đóng gói, kiểm tra bán dẫn chip.
Với chiến lược này, Việt Nam hy vọng sẽ chuyển mình từ một quốc gia đi sau thành trung tâm công nghiệp bán dẫn toàn cầu. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, Việt Nam phải đối mặt với nhiều công thức, đặc biệt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và xây dựng cơ sở hạ tầng.
Nguồn nhân lực - Chìa khóa để thành công
Một trong những yếu tố quyết định sự thành công của chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn là khả năng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Chính phủ đã đặt mục tiêu đào tạo từ 50.000 đến 100.000 kỹ sư và cử nhân bán dẫn đến năm 2050.
Ông Võ Xuân Hoài, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), khẳng định: “Nguồn nhân lực chính là 'đột phá của đột phá' để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn thời gian tới". Điều này cho thấy vai trò quan trọng của nguồn nhân lực trong công việc hiện thực hóa tham vọng lớn này.
Năm 2024, gần 20 trường đại học tại Việt Nam đã bắt đầu mở các môn đào tạo về thiết kế vi mạch và bán dẫn, trong đó đáng chú ý là Trường Đại học FPT đặt mục tiêu tuyển sinh 1.000 chỉ tiêu cho chuyên ngành này. Theo kế hoạch, đến năm 2030 sẽ có 15.000 kỹ sư thiết kế chip và 35.000 kỹ sư đóng gói, kiểm tra đào tạo.
PGS.TS Mai Anh Tuấn, học viên cấp cao tại Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội), nhận định: “Lợi thế lớn nhất của Việt Nam chính là con người. Nếu chúng ta có nguồn nhân lực bán dẫn chất lượng tốt, mọi thứ sẽ phát triển theo".
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đào tạo một lượng lớn kỹ sư trong thời gian ngắn, cần có sự hợp lý chặt chẽ giữa các trường đại học và doanh nghiệp. Điều này đảm bảo rằng sinh viên được đào tạo theo nhu cầu thực tế của ngành công nghiệp.
Cơ hội tận dụng từ chiến lược “Trung Quốc + 1”
Trong bối cảnh xung đột thương mại Mỹ - Trung vẫn còn căng thẳng, nhiều nhà tư quốc tế trong ngành công nghiệp bán dẫn và công nghiệp hỗ trợ đã chuyển dịch từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á. Chiến lược “Trung Quốc + 1” đã mở ra một cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc thu hút các nguồn vốn đầu tư và công nghệ cao.
PGS.TS Mai Anh Tuấn cho biết: “Việt Nam đang có thế trong việc thu hút các nhà lợi tư quốc tế khi nhiều doanh nghiệp dịch chuyển từ Trung Quốc. Đây là thời điểm quan trọng để Việt Nam phát triển ngành công nghiệp bán dẫn”.
Tuy nhiên, cần phải nhận thấy rằng, đơn hàng trong ngành công nghiệp bán dẫn phụ thuộc vào một số “ông lớn” như Intel, Samsung, Nvidia. Hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có nhà sản xuất chip và các công ty như Viettel và FPT sau khi thiết kế chip vẫn phải thuê đối tác nước ngoài sản xuất.
Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Tư vấn nước ngoài (VAFIE), nhấn mạnh: “Để đạt được mục tiêu phát triển công nghiệp bán dẫn, Việt Nam cần phát triển khai hai hướng phát triển song: thu hút đầu tư nước ngoài và phát huy nội lực. Đồng thời, Nhà nước cần đầu tư mạnh mẽ vào một nhà sản xuất chip, theo mô hình liên doanh hoặc tự làm”.
Việt Nam đang có cơ hội lớn để trở thành trung tâm công nghiệp bán dẫn toàn cầu. Tuy nhiên, công thức cũng không nhỏ, từ việc đào tạo nguồn nhân lực đến thu hút đầu tư và xây dựng cơ sở hạ tầng. Chính phủ cần có các chính sách chính xác và phù hợp để xây dựng một hệ thống sinh thái công nghiệp bán dẫn hoàn chỉnh, từ nghiên cứu, thiết kế đến sản phẩm sản xuất và đóng gói, kiểm tra. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể thực sự vươn mình ra thế giới, trở thành một quốc gia đi đầu và trở thành một trung tâm công nghiệp bán dẫn thực sự.
Theo PGS.TS Nguyễn Thu Thủy - vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ GD-ĐT), hiện số nhân lực thiết kế vi mạch có khoảng 5.000 người, nhu cầu mỗi năm tăng 10 - 15%. Trong đó chủ yếu là kỹ sư thiết kế, kiểm thử, khoảng 30% trong số này có trình độ sau đại học.
Đủ khả năng đào tạo
Bà Thủy cho hay dự kiến thời gian tới nhu cầu nhân lực ngành này sẽ tăng hơn. Để đón đầu xu hướng này, việc chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao vô cùng quan trọng. Nhiều cơ sở đào tạo đang chuẩn bị sẵn sàng cho việc này.
Mỗi năm Đại học Quốc gia TP.HCM đào tạo được khoảng 6.000 kỹ sư liên quan tới ngành công nghiệp bán dẫn. Đại học Bách khoa mỗi năm đào tạo 3.850 kỹ sư, Đại học Quốc gia Hà Nội đào tạo khoảng 3.000 kỹ sư. Chỉ tính 3 trường đại học này mỗi năm đã đào tạo gần 13.000 kỹ sư liên quan tới ngành công nghiệp bán dẫn.
Theo chương trình phát triển nhân lực bán dẫn của Chính phủ, sẽ có 18 trường đại học tham gia đào tạo kỹ sư bán dẫn trong thời gian tới, ngoài các đại học công lập thì các trường tư nhân như Đại học FPT, Đại học Phenikaa cũng tham gia đào tạo.
Như vậy, chương trình đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn từ nay đến năm 2030 khả thi, việc đào tạo sẽ tập trung đào tạo ngắn hạn, nâng cấp từ những kỹ sư ngành gần do các trường đào tạo để họ trở thành những kỹ sư bán dẫn.
Cuộc đua đào tạo ngành vi mạch bán dẫn
Những năm trước đây trường đại học đào tạo chuyên ngành thiết kế vi mạch trong ngành điện - điện tử nhưng nay nhiều trường đã tách thành một ngành độc lập. Năm 2024, hàng loạt trường bắt đầu đào tạo chuyên ngành hoặc ngành thiết kế vi mạch - bán dẫn. Trong khi đó một số trường phát triển chuyên ngành thiết kế vi mạch trong ngành điện tử viễn thông hoặc khoa học máy tính. Tuy nhiên, chỉ tiêu ngành này ở các trường không nhiều, chỉ vài chục đến vài trăm chỉ tiêu.
Ban đào tạo Đại học Quốc gia TP.HCM cho hay đại học này đang hướng đến việc xây dựng chương trình đào tạo khoảng 1.000 kỹ sư thiết kế vi mạch trong 5 năm ở bậc đại học và sau đại học, nhằm góp phần tăng cường nhân lực cho ngành này. Khung chương trình đào tạo sẽ gồm các khóa chuyên sâu, cấp tốc và hợp tác với doanh nghiệp. Hay như Đại học Phenikaa xây dựng đặt mục tiêu cụ thể tới năm 2030, đào tạo ra tối thiểu 8.000 kỹ sư thiết kế chip và 12.000 kỹ sư, kỹ thuật viên bậc cao có chứng chỉ quốc tế trong các nhà máy lắp ráp, đóng gói, kiểm thử. Theo đó, đơn vị cung cấp các dịch vụ: đào tạo theo nhu cầu xã hội dựa trên mô hình đào tạo trên công việc (training on jobs); thiết kế sản phẩm chip theo nhu cầu thị trường, nhằm vào các ngách sản phẩm AI thiết yếu; cung cấp các dịch vụ thiết kế chip.
Đáng chú ý, hiện nay các doanh nghiệp vi mạch bán dẫn cũng đang tìm đến các trường đại học để cùng chung tay đào tạo đội ngũ lao động, kỹ sư chất lượng cao nhằm đáp ứng nhu cầu công việc, nâng cao tầm vóc của người Việt trong lĩnh vực công nghệ này.
Bên cạnh đó, Khu Công nghệ cao TP.HCM và nhiều tập đoàn công nghệ quốc tế cũng đã ký kết hợp tác phát triển năng lực đào tạo nhân lực ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn tại Việt Nam. Theo đó, sinh viên tại TP.HCM sẽ có các kinh nghiệm thực tiễn trong thiết kế và kiểm định vi mạch, đồng thời học cách giải quyết những vấn đề kỹ thuật trong quá trình thiết kế vi mạch, thiết kế bảng mạch in và các quy trình hoàn chỉnh trong thiết kế, sản xuất vi mạch.
Năm 2024 có gần 20 trường đại học mở ngành thiết kế vi mạch, bán dẫn
1. Trường ĐH Bách khoa (Đại học Quốc gia TP.HCM)
2. Trường ĐH Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia TP.HCM)
3. Trường ĐH Công nghệ thông tin (Đại học Quốc gia TP.HCM)
4. Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM
5. Trường ĐH Việt Đức
6. Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật TP.HCM
7. Trường ĐH Cần Thơ
8. Trường ĐH Bách khoa (Đại học Đà Nẵng)
9. Trường ĐH Công nghệ thông tin và truyền thông Việt Hàn (Đại học Đà Nẵng)
10. Trường đại học Khoa học (Đại học Huế)
11. Đại học Bách khoa Hà Nội
12. Trường ĐH FPT
13. Trường ĐH Lạc Hồng
14. Trường ĐH Quốc tế Sài Gòn
15. Trường ĐH CMC
16. Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội
17. Trường ĐH Phenikaa
18. Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông
Chiến lược "Trung Quốc + 1"
Là một phương pháp kinh doanh quốc tế được các tập đoàn đa quốc gia áp dụng nhằm giảm thiểu rủi ro và đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Chiến lược này khuyến khích các công ty không chỉ phụ thuộc vào Trung Quốc mà còn tìm kiếm các địa điểm sản xuất khác, như Việt Nam hoặc Ấn Độ, để tăng cường tính linh hoạt và bảo vệ trước những biến động kinh tế hoặc chính trị.
