Ngày Quốc tế Lao động: Hành trình lịch sử và ý nghĩa toàn cầu

Di sản của phong trào công nhân thế giới

Ngày Quốc tế Lao động, hay còn gọi là Ngày Lao động, được kỷ niệm vào ngày 1 tháng 5 hàng năm tại nhiều quốc gia trên thế giới, là ngày lễ vinh danh những đóng góp to lớn của người lao động và phong trào công nhân trong việc xây dựng và phát triển xã hội. Ngày lễ này đã trở thành một phần quan trọng trong lịch sử đấu tranh cho quyền lợi của người lao động trên toàn cầu.

Theo số liệu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), hiện có hơn 160 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới công nhận và kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động dưới các hình thức khác nhau. Đây là một trong những ngày lễ được kỷ niệm rộng rãi nhất trên toàn cầu, thể hiện tầm quan trọng của người lao động trong xã hội hiện đại.

Hành trình lịch sử đầy cam go

Nguồn gốc của Ngày Quốc tế Lao động bắt nguồn từ phong trào đấu tranh đòi ngày làm việc 8 giờ ở Mỹ vào cuối thế kỷ 19 - một thời kỳ khi người lao động phải làm việc trong điều kiện khắc nghiệt với thời gian lao động trung bình từ 10-16 giờ mỗi ngày.

Sự kiện quan trọng dẫn đến việc thiết lập ngày lễ này là cuộc biểu tình tại Quảng trường Haymarket ở Chicago, Hoa Kỳ vào ngày 4 tháng 5 năm 1886. Cuộc biểu tình này diễn ra sau một loạt các cuộc đình công và biểu tình bắt đầu từ ngày 1 tháng 5 năm 1886, nhằm ủng hộ quyền làm việc 8 giờ mỗi ngày. Trong cuộc biểu tình này, một quả bom đã phát nổ, gây ra cái chết của nhiều cảnh sát và người biểu tình, dẫn đến sự kiện được gọi là "Vụ thảm sát Haymarket".

Bối cảnh xã hội Mỹ thời điểm đó đang trải qua giai đoạn công nghiệp hóa mạnh mẽ. Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ hai đã tạo ra sự bùng nổ của các nhà máy và xí nghiệp, nhưng cũng kéo theo tình trạng bóc lột sức lao động và điều kiện làm việc bấp bênh. Việc bảo vệ quyền lợi người lao động gần như không tồn tại, tai nạn lao động xảy ra thường xuyên và phổ biến.

Sau vụ thảm sát Haymarket, tám nhà hoạt động lao động đã bị buộc tội và kết án, trong đó bốn người bị xử tử hình, mặc dù không có bằng chứng rõ ràng về việc họ liên quan đến vụ nổ bom. Những người này sau đó được coi là "Những người tử vì đạo Haymarket" và trở thành biểu tượng của phong trào lao động quốc tế.

Năm 1889, tại Đại hội thành lập Quốc tế Thứ hai ở Paris, theo đề xuất của đại biểu Raymond Lavigne, các đảng xã hội và tổ chức lao động đã quyết định chọn ngày 1 tháng 5 làm ngày kỷ niệm quốc tế để tưởng nhớ cuộc đấu tranh của người lao động Chicago. Kể từ đó, ngày 1 tháng 5 dần trở thành ngày lễ chính thức ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Sự đa dạng trong kỷ niệm toàn cầu

Trên khắp thế giới, Ngày Lao động được kỷ niệm với nhiều hình thức phong phú và vào những thời điểm khác nhau, phản ánh đặc trưng văn hóa và lịch sử của mỗi quốc gia:

• Châu Âu và nhiều nước trên thế giới: Ngày 1 tháng 5 là ngày nghỉ lễ chính thức, với các cuộc diễu hành, mít tinh và các hoạt động văn hóa. Tại Pháp, việc tặng hoa linh lan (muguet) vào ngày 1/5 đã trở thành truyền thống từ thế kỷ 16, tượng trưng cho sự may mắn. Ở Ý, các công đoàn tổ chức các buổi hòa nhạc miễn phí với sự tham gia của hàng nghìn người.
• Nga và các nước thuộc Liên Xô cũ: Ngày 1 tháng 5 từng là một trong những ngày lễ lớn nhất trong năm, với những cuộc diễu hành quy mô lớn, trưng bày sức mạnh quân sự và thành tựu kinh tế. Ngày nay, truyền thống này vẫn được duy trì nhưng với quy mô nhỏ hơn.
• Hoa Kỳ và Canada: Ngày Lao động được tổ chức vào thứ Hai đầu tiên của tháng 9, đánh dấu sự kết thúc của mùa hè và có nguồn gốc riêng biệt từ phong trào công đoàn Bắc Mỹ. Nhiều gia đình tận dụng kỳ nghỉ này để tổ chức các buổi picnic, BBQ và các hoạt động ngoài trời cuối cùng trước khi mùa thu đến.
• Úc: Ngày Lao động được tổ chức vào những ngày khác nhau tùy theo từng bang, từ tháng 3 đến tháng 10, phản ánh sự đa dạng trong lịch sử phong trào lao động của mỗi vùng.
• New Zealand: Ngày Lao động được kỷ niệm vào thứ Hai thứ tư của tháng 10, đánh dấu cuộc đấu tranh của người lao động New Zealand đạt được ngày làm việc 8 giờ vào năm 1840, sớm hơn nhiều quốc gia khác.
• Trung Quốc: Ngày 1/5 là ngày nghỉ lễ quan trọng và thường kéo dài vài ngày, tạo thành "Tuần lễ Vàng" - thời điểm du lịch và mua sắm sôi động nhất trong năm.

Ý nghĩa và truyền thống đa dạng

Ngày Quốc tế Lao động không chỉ là dịp để nghỉ ngơi mà còn là thời điểm để vinh danh những thành tựu của phong trào lao động, bao gồm việc thiết lập ngày làm việc 8 giờ, cải thiện điều kiện làm việc, và quyền thành lập công đoàn. Ở nhiều quốc gia, ngày này được đánh dấu bằng các cuộc diễu hành, mít tinh, và các hoạt động văn hóa.

Những thành tựu quan trọng của phong trào lao động toàn cầu bao gồm:

• Giới hạn thời gian làm việc 8 giờ/ngày, 40 giờ/tuần
• Quyền thành lập và tham gia công đoàn
• Quyền đình công và thương lượng tập thể
• Các quy định an toàn lao động
• Lương tối thiểu và chế độ bảo hiểm xã hội
• Chống phân biệt đối xử và quấy rối tại nơi làm việc
• Bảo vệ lao động trẻ em và phụ nữ

Tại nhiều nước châu Âu, ngày 1 tháng 5 cũng gắn liền với truyền thống đón mùa xuân, với những lễ hội hoa và các hoạt động ngoài trời. Ở Đức, "Walpurgisnacht" diễn ra vào đêm trước ngày 1 tháng 5 là một lễ hội truyền thống lớn với nhiều hoạt động vui chơi và nghi lễ dân gian. Tại Phần Lan, ngày này gắn liền với lễ hội sinh viên Vappu với những chiếc mũ trắng đặc trưng và rượu sâm panh.

Ngày Lao động ở Việt Nam

Tại Việt Nam, ngày 1 tháng 5 là ngày lễ chính thức và được gọi là Ngày Quốc tế Lao động. Lần đầu tiên ngày lễ này được tổ chức tại Việt Nam vào năm 1930 bởi Đảng Cộng sản Đông Dương. Giai cấp công nhân nước ta dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đã biểu tình ngoài đường phố để biểu dương tình đoàn kết cách mạng với công nhân quốc tế, đồng thời đấu tranh trực diện với bọn đế quốc thực dân Pháp, đòi Pháp phải cải thiện điều kiện làm việc, phải tăng lương và thực hiện luật lao động ngày làm việc 8 giờ. Đó là điểm bắt đầu cho cả cao trào 1930 – 1931 với đỉnh cao là phong trào Xô Viết – Nghệ Tĩnh.

Trong thời kỳ kháng chiến, ngày 1/5 là dịp để động viên tinh thần đấu tranh của công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân.

Lễ diễu hành chào mừng ngày Quốc tế Lao động ở Việt Nam

Hiện nay, đây là dịp để tôn vinh những đóng góp của người lao động Việt Nam trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Ngày lễ này thường được kỷ niệm với các hoạt động văn hóa, thể thao và các chương trình vinh danh người lao động xuất sắc. Tại các khu công nghiệp và nhà máy, các công đoàn thường tổ chức các buổi gặp mặt, trao thưởng và các hoạt động gắn kết.

Theo số liệu của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, hiện cả nước có khoảng 55 triệu người lao động, trong đó có hơn 10 triệu người là đoàn viên công đoàn. Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách nhằm bảo vệ quyền lợi của người lao động, trong đó Bộ Luật Lao động được sửa đổi năm 2019 đã có nhiều điểm tiến bộ, phù hợp với các tiêu chuẩn lao động quốc tế.

Thách thức hiện đại và tương lai của lao động

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số hiện nay, Ngày Quốc tế Lao động cũng trở thành dịp để thảo luận về những thách thức mới đối với người lao động. Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 với sự phát triển của tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, và robot đang tạo ra những thay đổi căn bản trong thị trường lao động.

Theo báo cáo mới nhất của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, đến năm 2030, khoảng 85 triệu việc làm trên toàn cầu có thể bị thay thế bởi máy móc và tự động hóa, trong khi 97 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra. Điều này đòi hỏi người lao động phải liên tục cập nhật kỹ năng và thích nghi với môi trường làm việc mới.

Các tổ chức công đoàn và chính phủ nhiều nước đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp để bảo vệ quyền lợi của người lao động trong kỷ nguyên mới. Các vấn đề như đảm bảo an sinh xã hội, đào tạo lại và nâng cao tay nghề, quyền riêng tư tại nơi làm việc, và cân bằng giữa công việc-cuộc sống trong môi trường làm việc từ xa đang trở thành những ưu tiên hàng đầu.

Theo ILO, các hình thức lao động mới như gig economy (nền kinh tế tạm thời) và công việc trên nền tảng số cũng đặt ra nhiều thách thức về bảo đảm quyền lợi cho người lao động. Nhiều quốc gia đang xem xét sửa đổi luật lao động để phù hợp với những hình thức việc làm mới này.

Ngày Quốc tế Lao động tiếp tục là biểu tượng quan trọng của sự đoàn kết và đấu tranh cho quyền lợi của người lao động trên toàn thế giới. Từ những cuộc biểu tình đòi quyền lợi ở Chicago năm 1886 đến những thách thức của thị trường lao động hiện đại, tinh thần đấu tranh và đoàn kết của người lao động vẫn không ngừng được phát huy.

Dù được kỷ niệm theo những cách khác nhau ở mỗi quốc gia, nhưng ý nghĩa cốt lõi của Ngày Quốc tế Lao động vẫn là sự tôn vinh và ghi nhận những đóng góp to lớn của người lao động đối với xã hội. Trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng, ngày lễ này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi người lao động và xây dựng một xã hội công bằng, bình đẳng cho mọi người.

Ngày 1 tháng 5 không chỉ là ngày để nhìn lại lịch sử mà còn là dịp để hướng tới tương lai - một tương lai nơi công việc có ý nghĩa, điều kiện lao động an toàn và phẩm giá của người lao động được tôn trọng trên toàn cầu.