Tư tưởng Hồ Chí Minh - Ngọn đuốc soi đường cho phát triển kinh tế Việt Nam trong thời đại mới

Nền tảng triết học trong tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh

Tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế được xây dựng trên nền tảng vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Theo tài liệu từ Bảo tàng Hồ Chí Minh, tư tưởng kinh tế của Bác mang đặc trưng biện chứng - kết hợp giữa lý luận phổ quát với thực tiễn đặc thù của dân tộc Việt Nam.

Trong tư tưởng kinh tế của Người, mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị được xác lập một cách biện chứng. "Chính trị là đường lối, kinh tế là thực hiện đường lối đó", Người khẳng định trong tác phẩm "Đường Kách mệnh" (1927). Kinh tế và chính trị gắn bó hữu cơ, trong đó phát triển kinh tế là điều kiện vật chất để thực hiện các mục tiêu chính trị, đồng thời ổn định chính trị là tiền đề cho phát triển kinh tế.

Ảnh tư liệu

Tư tưởng Hồ Chí Minh về mục tiêu phát triển kinh tế vì con người

Khác với nhiều học thuyết kinh tế lấy tốc độ tăng trưởng làm thước đo chính, tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh đặt con người vào vị trí trung tâm. Người khẳng định: "Chủ nghĩa xã hội trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có công ăn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh phúc".

Tư tưởng này thể hiện rõ trong các chính sách kinh tế thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1946-1954) khi Người chỉ đạo "vừa kháng chiến vừa kiến quốc", đảm bảo đời sống nhân dân trong hoàn cảnh chiến tranh khó khăn. Theo sách "Hồ Chí Minh Toàn tập", trong các bài viết trên báo Cứu quốc giai đoạn 1951-1954, Người liên tục nhấn mạnh "tăng gia sản xuất" và "thực hành tiết kiệm" để đảm bảo đời sống nhân dân và cung cấp cho tiền tuyến.

Nền kinh tế nhiều thành phần trong tư tưởng Hồ Chí Minh

Một trong những đóng góp quan trọng của Hồ Chí Minh cho lý luận phát triển kinh tế Việt Nam là tư tưởng về nền kinh tế nhiều thành phần. Theo công trình "Hồ Chí Minh: Biên niên tiểu sử" của NXB Chính trị Quốc gia, ngay từ năm 1953-1954, Người đã bàn về vai trò của nhiều thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Trong các văn kiện của Đảng Lao động Việt Nam năm 1956, dưới sự chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã xác định: "Cần sử dụng, hạn chế và cải tạo tư bản tư nhân", thay vì loại bỏ hoàn toàn như nhiều nước xã hội chủ nghĩa khác thời bấy giờ. Quan điểm "công tư đều lợi" của Người có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, thể hiện cách tiếp cận thực tiễn và linh hoạt trong phát triển kinh tế.

Theo sách "Hồ Chí Minh về các vấn đề kinh tế" do NXB Sự Thật xuất bản năm 1985, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm nhận thức được sự cần thiết của việc kết hợp hài hòa nhiều thành phần kinh tế, bao gồm kinh tế quốc doanh, kinh tế hợp tác xã, kinh tế cá thể và kinh tế tư bản tư nhân.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý kinh tế

Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng vai trò quản lý kinh tế của nhà nước. Theo tài liệu "Hồ Chí Minh Toàn tập" (NXB Chính trị Quốc gia, 2011), trong nhiều bài nói, bài viết từ 1945-1969, Người liên tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một nền hành chính hiệu quả, một bộ máy quản lý kinh tế năng động.

Một trong những nguyên tắc quản lý kinh tế được Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm là phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Thông qua nguyên tắc này, Người đề cao vai trò làm chủ của nhân dân trong quá trình phát triển kinh tế, khắc phục tình trạng quan liêu, mệnh lệnh trong quản lý.

Bên cạnh đó, Người còn đề cao vai trò của khoa học - kỹ thuật trong phát triển kinh tế. "Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải phát triển công nghiệp và nông nghiệp, phải có khoa học kỹ thuật tiên tiến", Người viết trong tác phẩm "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân" (1969), được ghi lại trong Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 12.

Đại hội VI của Đảng (tháng 12/1986) đã đề ra nhiều chủ trương mới về sở hữu, thành phần kinh tế, thừa nhận sự tồn tại khách quan của nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế. Ảnh tư liệu

Vận dụng Tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế trong công cuộc đổi mới

Từ năm 1986, Đảng Cộng sản Việt Nam đã khởi xướng công cuộc đổi mới, chuyển từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Quá trình này thể hiện sự vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế nhiều thành phần, về phát triển kinh tế vì con người.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam (2021) đã xác định: "Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội". Định hướng này phù hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về kết hợp nền kinh tế nhiều thành phần với mục tiêu phát triển vì con người.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển kinh tế tư nhân

Vai trò của kinh tế tư nhân được đề cập trong tư tưởng Hồ Chí Minh từ rất sớm. Theo tài liệu "Hồ Chí Minh Toàn tập", tập 9, Người đã nhấn mạnh "công tư đều lợi", coi kinh tế tư nhân là lực lượng cần thiết, đồng hành cùng kinh tế quốc doanh trong xây dựng đất nước.

Nghị quyết số 10-NQ/TW năm 2017 của Ban Chấp hành Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân đã khẳng định: "Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế". Đây chính là sự kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế nhiều thành phần.

Khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp khoảng 42% GDP và tạo việc làm cho hơn 83% lực lượng lao động. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 đã đặt mục tiêu đưa khu vực kinh tế tư nhân trở thành động lực tăng trưởng chủ lực trong những năm tới. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê (Niên giám Thống kê 2022).

Tư tưởng Hồ Chí Minh về hội nhập kinh tế quốc tế

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tư tưởng Hồ Chí Minh về mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Ngay từ những năm 1950-1960, trong điều kiện chiến tranh, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trương mở rộng quan hệ kinh tế với nhiều nước trên thế giới.

Trong tác phẩm "Đường Kách mệnh" và nhiều bài viết khác được tập hợp trong "Hồ Chí Minh Toàn tập", Người đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế, mở rộng hợp tác kinh tế với các nước để phát triển đất nước.

Từ năm 1986 đến nay, Việt Nam đã mở rộng quan hệ kinh tế với hầu hết các nước trên thế giới, gia nhập ASEAN (1995), APEC (1998), WTO (2007), ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương. Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Báo cáo Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam 2022), Việt Nam đã thiết lập quan hệ thương mại với 224 quốc gia và vùng lãnh thổ, thu hút hơn 35.000 dự án FDI với tổng vốn đăng ký gần 400 tỷ USD.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển bền vững

Mặc dù khái niệm "phát triển bền vững" chỉ xuất hiện phổ biến từ những năm 1980-1990, nhưng trong tư tưởng Hồ Chí Minh đã có những yếu tố của phát triển bền vững. Người luôn nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, giữa tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội.

"Mùa xuân là Tết trồng cây, làm cho đất nước càng ngày càng xuân", lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào Tết Canh Tý 1960 đã khởi đầu cho phong trào trồng cây, bảo vệ môi trường sinh thái. Theo tài liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh và sách "Hồ Chí Minh: Biên niên tiểu sử", trong nhiều bài nói, bài viết, Người thường nhắc nhở về việc bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước, giữ gìn vệ sinh môi trường.

Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện Chiến lược Quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, với mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo, bảo vệ môi trường sinh thái. Đây chính là sự kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức trong phát triển kinh tế

Một yếu tố đặc sắc trong tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh là sự nhấn mạnh vai trò của đạo đức trong phát triển kinh tế. Người quan niệm: "Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, không lùi bước, không bỏ cuộc" (trích từ "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân", 1969).

Theo cuốn sách "Hồ Chí Minh với vấn đề đạo đức" (NXB Chính trị Quốc gia, 2010), Người luôn nhấn mạnh vai trò của đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư trong quản lý kinh tế, chống tham ô, lãng phí, quan liêu. Đây là những giá trị đạo đức cơ bản, cần thiết cho sự phát triển kinh tế lành mạnh, bền vững.

Trong bối cảnh hiện nay, khi nền kinh tế thị trường có nhiều vấn đề phức tạp như cạnh tranh không lành mạnh, trục lợi, tham nhũng, tư tưởng đạo đức kinh tế của Hồ Chí Minh trở nên đặc biệt có ý nghĩa. Các quy định về đạo đức kinh doanh, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đang được chú trọng nhằm xây dựng một nền kinh tế phát triển không chỉ về lượng mà còn về chất, gắn với giá trị đạo đức.

Ảnh minh họa: KL

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh thông qua Nghị quyết 66-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW

Trong quá trình vận dụng tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh vào thực tiễn phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước Việt Nam vừa ban hành hai nghị quyết mang tính đột phá, thể hiện sự kế thừa và phát triển sáng tạo tư tưởng của Người trong bối cảnh mới.

Nghị quyết 66-NQ/TW: Hoàn thiện thể chế pháp lý cho phát triển kinh tế

Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật được Bộ Chính trị ban hành ngày 30/4/2025 có mối liên hệ sâu sắc với tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của pháp luật trong quản lý kinh tế - xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: "Pháp luật phải được tôn trọng, pháp luật phải được chấp hành nghiêm chỉnh" (trích từ Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5).

Nghị quyết 66-NQ/TW đặt ra yêu cầu đổi mới sâu sắc thể chế, xây dựng hệ thống pháp luật hiện đại, minh bạch, thực chất, đồng thời lấy thực tiễn phát triển làm thước đo, chủ động dẫn dắt sự phát triển. Điều này phản ánh đúng quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn, giữa chủ trương chính sách và đời sống nhân dân.

Nghị quyết đặt mục tiêu đến năm 2030 xây dựng hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch và đến năm 2045 đạt chuẩn mực quốc tế. Điều này thể hiện rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" và việc học hỏi tinh hoa thế giới để vận dụng vào thực tiễn Việt Nam.

Đặc biệt, Nghị quyết nhấn mạnh việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tăng cường kiểm soát quyền lực và phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Đây chính là sự kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân, về đạo đức cách mạng "cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư".

Nghị quyết 68-NQ/TW: Phát triển kinh tế tư nhân - Vận dụng sáng tạo tư tưởng "công tư đều lợi"

Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, ban hành ngày 4/5/2025, là sự vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế nhiều thành phần, đặc biệt là quan điểm "công tư đều lợi" của Người.

Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức được vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế quốc dân. Trong các văn kiện của Đảng Lao động Việt Nam những năm 1950, dưới sự chỉ đạo của Người, đã xác định: "Cần sử dụng, hạn chế và cải tạo tư bản tư nhân" thay vì loại bỏ hoàn toàn như nhiều nước xã hội chủ nghĩa khác thời bấy giờ.

Nghị quyết 68-NQ/TW đã nâng tầm tư duy này khi xác định kinh tế tư nhân là "động lực quan trọng nhất để thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia". Đây chính là sự vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của kinh tế tư nhân trong điều kiện mới.

Nghị quyết 68-NQ/TW đưa ra nhiều chính sách đột phá như cắt giảm mạnh điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính (giảm ít nhất 30% trong năm 2025), xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh trong năm 2026, ưu đãi thuế và hỗ trợ tín dụng cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Những chính sách này thể hiện tư tưởng Hồ Chí Minh về tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế phát triển, huy động mọi nguồn lực cho công cuộc xây dựng đất nước.

Đặc biệt, Nghị quyết chú trọng hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ kinh doanh, nhóm yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo. Điều này phản ánh đúng tư tưởng nhân văn của Hồ Chí Minh về phát triển kinh tế gắn với công bằng xã hội, "không để ai bị bỏ lại phía sau".

Tư tưởng Hồ Chí Minh - Di sản quý báu cho công cuộc phát triển kinh tế Việt Nam hiện đại

Tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh là hệ thống quan điểm toàn diện, sâu sắc về những vấn đề cơ bản của phát triển kinh tế Việt Nam, từ mục tiêu, động lực đến cơ cấu, quản lý, đối ngoại và phát triển bền vững. Sau 135 năm ngày sinh của Người, những tư tưởng đó vẫn có giá trị to lớn, là ngọn đuốc soi đường cho công cuộc phát triển kinh tế Việt Nam hiện đại.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc Việt Nam một di sản tư tưởng quý báu, trong đó có tư tưởng kinh tế. Việc nghiên cứu, vận dụng sáng tạo tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh vào công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội đất nước có ý nghĩa quan trọng, góp phần đưa Việt Nam tiến nhanh, bền vững trên con đường hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là dịp để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân Việt Nam ôn lại và phát huy giá trị di sản tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, mà còn là cơ hội để khẳng định sự vận dụng sáng tạo tư tưởng của Người vào công cuộc phát triển đất nước trong thời đại hội nhập, đổi mới.

Như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: "Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người". Câu nói này vẫn vang vọng giá trị đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta rằng phát triển kinh tế phải gắn liền với phát triển con người - yếu tố quyết định thành công của mọi công cuộc cách mạng.

Nguồn tham khảo

1 Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân

2 Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai Nghị quyết số 66 và Nghị quyết số 68

3 Thủ tướng Phạm Minh Chính: Đã nói là làm, khẩn trương đưa Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân vào cuộc sống

4 Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị

5 Nghị quyết 68-NQ/TW - Bước ngoặt lịch sử cho kinh tế tư nhân Việt Nam

6 Tư tưởng Hồ Chí Minh về công lý, công bằng

7 Triết lý xây dựng Chính phủ kiến tạo trong tư tưởng Hồ Chí Minh

8 Tư duy về kinh tế tư nhân của Chủ tịch Hồ Chí Minh

9 Toàn văn Nghị quyết 66 và 68 của Bộ Chính trị

10 Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật

11 Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Theo tạp chí Điện tử và Ứng dụng