Người Việt làm chủ dự án bảo tồn

Nguyễn Văn Thái - chủ nhân của giải thưởng Goldman Environmental Prize, với 20 năm cứu hộ tê tê và các loài động vật hoang dã.

Bảo vệ thú rừng

Tháng 6/2021, anh Nguyễn Văn Thái - 39 tuổi, Người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam - là một trong sáu người trên thế giới được trao giải thưởng Goldman Environmental Prize - giải thưởng về môi trường lớn nhất thế giới, tôn vinh những cá nhân có nhiều nỗ lực đóng góp cho hoạt động môi trường.

Giải thưởng kèm khoản tiền trị giá 200.000 USD, tương đương 4,6 tỉ đồng. Trước đó, anh Thái cũng nhận được giải thưởng quốc tế Future for Nature trị giá 50.000 euro. Tổng trị giá hai giải thưởng hơn 6 tỉ đồng đều được anh dùng cho công tác bảo tồn động vật hoang dã.

Trước khi đứng ra thành lập Trung tâm Bảo tồn động vật hoang dã tại Việt Nam năm 2014 bằng tiền tiết kiệm tích lũy sau hai năm du học ở Úc, anh Thái đã có 9 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực bảo tồn ở Vườn quốc gia Cúc Phương. 

Anh cho biết khi đó và hiện nay, ước mơ của anh là thành lập một tổ chức bảo tồn của người Việt, cùng các cơ quan chuyên môn đưa ra những giải pháp bền vững và lâu dài.

Xung quanh Vườn quốc gia Cúc Phương, trung tâm có các chương trình để 15.000 học sinh ở khu vực vùng đệm trải nghiệm thiên nhiên. Vận động và thuyết phục 1.119 người dân vùng đệm ký cam kết không ăn, không sử dụng, không săn bắt và buôn bán động vật hoang dã. 

Nhân viên của trung tâm và đại diện cơ quan kiểm lâm về tận các xã tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nói rõ các mức xử lý khi săn bắt từng loại thú rừng cho người dân, trong đó có cả người làm nghề rừng.

Mặc dù đã có những trường hợp người săn bắt động vật hoang dã bị xử tù, nhưng công việc của trung tâm không phải để đẩy người dân vào vòng lao lý, mà để họ hiểu, tôn trọng pháp luật và hành động để bỏ nghề săn bắt. Tin tưởng trung tâm, người dân trở thành tai mắt cho tổ chức, có vụ săn bắt trộm là họ liên hệ để tố cáo.

Nhiều video do các thành viên của đội chuyên trách bảo vệ rừng quay giữa rừng về các động vật bị mắc bẫy thu hút đến 2-3 triệu lượt xem trên trang Facebook “Cùng tôi bảo vệ rừng Pù Mát”. Qua những video này, trung tâm gửi đi thông điệp “ăn một con, nhưng người ăn thịt động vật rừng đã gián tiếp giết nghìn con vật khác”.

Hiện nay hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ, giết mổ, quảng cáo động vật hoang dã đã bị cấm nhưng sử dụng động vật hoang dã lại không bị cấm. Rất nhiều người được mời, được biếu… vẫn cho là mình vô can.

Thời gian tới, anh Thái và trung tâm sẽ vận động cơ quan chức năng để thông qua các hình phạt, chế tài nhằm giảm nhu cầu sử dụng, bảo vệ động vật hoang dã ở Việt Nam hiệu quả hơn.

Những nông dân của biển

Cuối tháng 6-2018, Lê Chiến (37 tuổi) tham gia cứu hộ một chú cá heo, đặt tên là Sasa, bị thương gần bãi biển Đà Nẵng. Suốt đêm 29 và rạng sáng 30-6-2018, họ nâng Sasa trên mặt nước để chú ổn định nhịp thở, thăng bằng và trấn an. 

Dù dành cho Sasa những nỗ lực tốt nhất, chú cá heo chỉ sống được thêm vài ngày. Sự việc đáng buồn này giúp Chiến nhận ra Việt Nam cần có công tác cứu hộ sinh vật biển hiệu quả.

Tháng 7-2018, Chiến quyết định thành lập Trung tâm Cứu hộ sinh vật biển Sasa ở Đà Nẵng với mục tiêu giải cứu các sinh vật biển, hồi sinh các rạn san hô bị hư hại tại bờ biển miền Trung, khắc phục các thiệt hại con người đã gây ra. Đến nay, công việc này đã lấy toàn bộ thời gian của cả đội.

Trường hợp cứu hộ và chăm sóc y tế lâu nhất là cho một con rùa biển trong 6 tháng với tổng chi phí 360 triệu đồng. Tái tạo một nhành san hô gãy hết 200.000 đồng, một chai keo dán san hô cỡ 1 lon bia giá 2,5 triệu đồng. Từ năm 2018 đến nay, Chiến và các thành viên của Trung tâm Cứu hộ sinh vật biển Sasa (Sasa Team) đã bỏ nhiều tỉ đồng vào đại dương.

Nhiều người hỏi “Tiền đâu?”, nhưng tiền không phải là vấn đề đầu tiên của họ. Sasa Team có người là kỹ sư, kế toán, hướng dẫn viên du lịch, nhà nghiên cứu môi trường, bác sĩ, giáo viên dạy lặn... và đều khá đặc biệt trong chuyên môn nên việc kiếm tiền không phải quá khó. 

Họ sẵn sàng làm 2-3 việc một lúc, mùa đông đi làm, mùa hè ra biển hoặc dành tiền tích lũy 2 năm để đi làm vài tháng cho đại dương. Lúc đông nhất, Sasa có 30 thành viên. Chiến cho biết Sasa hoạt động trên tinh thần sống và cống hiến cho biển, tự lập về tài chính, không xin tài trợ mặc dù cũng có một số người nhắn tin để ủng hộ tiền hoặc cá, mực cho rùa, cá heo.

Cho đến nay Sasa Team đã cứu hộ hơn 100 con rùa biển, gần 40 con cá heo cả trực tiếp và gián tiếp. Công việc thường xuyên hằng ngày của họ là tái tạo san hô, cắt lưới ma. Sasa là đơn vị đầu tiên đã phổ biến khái niệm “lưới ma” và gỡ lưới ma ở Việt Nam. 

Những tấm lưới ma do Sasa Team thu dọn nặng đến hàng tấn, dài hàng kilômet, là một cỗ máy giết chóc di động trong đại dương. Sasa từng cứu hộ một chú rùa bị cước của lưới ma cắt lìa hoàn toàn thịt và xương của chi chèo trước bên trái.

Do dịch COVID-19 nên đại dương được nghỉ ngơi, và theo Chiến, đây là cơ hội tuyệt vời để tái tạo rạn san hô. Cái khó nhất khi làm công việc dưới biển chính là kiến thức về sinh vật học đại dương, sinh thái học của san hô và rạn san hô. 

Tất cả thành viên đều tự trau dồi kiến thức mỗi ngày. Gọi Sasa Team là nông dân của biển cũng hợp lý, khi họ tỉ mỉ nhặt từng cành san hô gãy để đem về gắn trên những xương san hô trắng hoặc trên bàn dưỡng san hô tự chế. Họ cũng là những giám sát viên nghiêm túc khi thường xuyên nhắc nhở các chủ tàu du lịch không thả neo trong rạn san hô ở Sơn Trà (Đà Nẵng).