Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng Việt Nam

Thứ nhất, xác định rõ nhiệm vụ, mục đích, tôn chỉ, đối tượng, nội dung, hình thức và tính chất của báo chí cách mạng.

Quan điểm nhất quán của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi đề cập đến báo chí cách mạng là phải xác định rõ nhiệm vụ, tôn chỉ mục đích, đối tượng, nội dung và hình thức. Theo Người, trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề cần phải chú ý, quan trọng ngang nhau: Chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Báo chí vừa là bộ phận cấu thành của văn hóa, vừa là phương tiện cổ vũ, truyền bá thực thi văn hóa, là đội quân đi đầu trong công tác chính trị, tư tưởng và văn hóa. Di sản báo chí của Người để lại không chỉ bằng số lượng, mà là chất lượng và quan trọng hơn đó là những quan điểm mẫu mực, những định hướng lớn, làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động của sự nghiệp cách mạng, của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Ngay từ năm 1949, trong thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng, Người đã nêu những điểm chính của báo cách mạng: “(1) Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng, để đưa dân chúng đến mục đích chung; (2) Mục đích là kháng chiến và kiến quốc; (3) Tôn chỉ của tờ báo là đoàn kết toàn dân, thi đua ái quốc; (4) Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng; (5) Nội dung tức là các bài báo phải đơn giản, dễ hiểu, phổ thông, thiết thực, hoạt bát; (6) Hình thức tức là cách sắp đặt các bài, cách in phải sạch sẽ, sáng sủa”.

Ảnh tư liệu

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, báo chí cách mạng phải thể hiện được những tính chất cơ bản như tính Đảng, tính nhân dân, tính chân thực, tính khoa học và tính chiến đấu và được Người khái quát ở bốn nội dung sau: Một là, “báo chí là một mặt trận”; Hai là, “người làm báo cũng là chiến sĩ cách mạng”; Ba là, cây bút, “trang giấy là vũ khí sắc bén của người làm báo”; “Bốn là, bài báo là tờ hịch cách mạng”. Là người theo dõi và đọc báo hàng ngày, Người còn chỉ ra những hạn chế của báo chí nước ta cần khắc phục như: Nội dung tuyên truyền không kịp thời và còn chính trị suông; không biết giữ bí mật, đôi khi đăng tin không sát thực tế; sính dùng chữ nước ngoài không đúng nghĩa; in còn nhem nhuốc, luộm thuộm, hoặc là vì mỹ thuật mà cắt một bài ra hai ba đoạn, khó đọc; thông tin thì chậm; tin quan trọng thì bài viết ngắn, in chữ nhỏ, bài không quan trọng thì viết đậm và in chữ to; bài viết không tươi tắn, vui vẻ, v.v... Theo người, muốn viết bài báo hay phải gần gũi dân chúng, phải viết sát thực tế; khi viết xong phải tự mình xem lại ba bốn lần, phải sửa chữa cho thật cẩn thận mới đăng; luôn luôn gắng học hỏi, luôn luôn cầu tiến bộ, v.v...

Thứ hai, báo chí cách mạng phải phục vụ Tổ Quốc, phục vụ nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, báo chí cách mạng không phải để cho một số ít người xem mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, cho nên phải có tính quần chúng và tính chiến đấu. Năm 1959, tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam, Người nói: “Báo chí của ta thì cần phải phục vụ nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thống nhất nước nhà, cho hòa bình thế giới. Chính vì thế cho nên, tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành, v.v...) phải có lập trường chính trị vững chắc... Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”.

Xuất phát từ mục đích tôn chỉ và nhiệm vụ của báo chí cách mạng là phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân và từ vai trò của báo chí đối với xã hội, Người, còn nhắc nhở những người làm báo: “Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham muốn thì không xứng đáng là một tờ báo”. Người nhấn mạnh tính chiến đấu và lập trường giai cấp của báo chí là nhấn mạnh trách nhiệm của người làm báo và cũng là để bảo vệ quyền lợi của nhân dân,. Người coi báo chí không chỉ là người tuyên truyền tập thể, cổ động tập thể, tổ chức tập thể, mà còn là vũ khí sắc bén chống lại mọi biểu hiện tiêu cực, phản động đi ngược lại quyền lợi của nhân dân, của đất nước. Bởi báo chí là công cụ đấu tranh xã hội, đấu tranh dân tộc và đấu tranh giai cấp, nên đối với những người làm báo nước ta, Người nhắc nhở: “Ngòi bút của các bạn cũng là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu” . Nắm vững chức năng quan trọng của báo chí cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vận dụng báo chí phục vụ nhiệm vụ cách mạng, phục vụ quyền lợi của nhân dân. Với hàng ngàn bài báo viết qua nhiều chặng đường cách mạng, tất cả đều nhằm mục đích duy nhất là đấu tranh cho độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Người nói: “Nói về nội dung viết mà các cô các chú gọi là “đề tài” thì tất cả những bài Bác viết chỉ có một “đề tài” là chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Duyên nợ của Bác với báo chí là như vậy đó”.

Mối quan hệ giữa báo chí với nhân dân là mối quan hệ hai chiều. Sự phát triển của báo chí phụ thuộc vào trình độ của nhân dân và báo chí lại có vai trò tích cực trở lại đối với nhân dân là nâng cao dân trí. Trong một bài viết về báo chí với bạn đọc, Người nêu lên một số ý kiến của bạn đọc nhận xét về báo chí với những đề nghị thiết thực. Người yêu cầu, báo chí cách mạng nước ta phải trân trọng, tiếp nhận những ý kiến đóng góp đúng của bạn đọc để làm tốt hơn. Người gợi ý, nên đăng một dòng trên báo: “Mong bạn đọc góp ý, phê bình báo”. Chính ý tưởng này mở ra hướng thực hiện diễn đàn báo chí, góp phần xích lại gần nhau giữa báo chí với quần chúng nhân dân và bạn đọc, tạo điều kiện cho báo chí phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, đóng góp cho xã hội và đất nước hiệu quả hơn.

Thứ ba, báo chí cách mạng phải mang tính thời sự, có định hướng và năng lực dự báo.

Báo chí là hoạt động thông tin, tuyên truyền nên phải có tính thời sự. Trong suốt cuộc đời làm báo và viết báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn phát hiện những vấn đề thời sự để chọn chủ đề viết. Ví như những bài báo trên tờ “Người cùng khổ”, Người đã rung hồi chuông đầu tiên cảnh báo chủ nghĩa thực dân và báo hiệu sự sụp đổ tất yếu của chế độ thuộc địa. Những bài báo của Người viết trong thời kỳ hoạt động ở Liên Xô, Trung Quốc đều mang tính thời sự về phong trào và phương hướng giải phóng các dân tộc thuộc địa. Trong từng giai đoạn cách mạng, các bài viết của Người đều mang ý nghĩa phát hiện và ý nghĩa thời cuộc, kết hợp được tính thời sự và có giá trị lâu dài. Ví như các bài Tuyên ngôn độc lập, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, Không có gì quý hơn độc lập, tự do, Di chúc, v.v... mãi mãi là những áng văn bất hủ, là những “bài hịch cách mạng” mang khí thế, sức sống của dân tộc Việt Nam.

Báo chí là vũ khí đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, văn hóa có tác động nhiều mặt tới đời sống xã hội. Bên cạnh việc đáp ứng quyền được thông tin của người dân, báo chí cách mạng phải đi tiên phong trong việc định hướng, truyền bá những tư tưởng và tri thức tiến bộ. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, để đảm bảo tính định hướng, các sản phẩm báo chí phải được xuất bản đúng thời điểm và có hình thức phù hợp. Do đó, mỗi tờ báo xuất bản đều phải thấu suốt quan điểm: “Nhiệm vụ là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng để đưa dân chúng đến mục đích chung”. Những bài báo do Người viết ra đều mang tính định hướng và năng lực dự báo thiên tài. Ví như, ngay từ năm 1921, Người viết bài Đông Dương đăng trên Tạp chí Cộng sản của Quốc tế Cộng sản số 14, trong đó Người định hướng và dự báo: “Đằng sau sự phục tùng tiêu cực, người Đông Dương giấu một cái gì đang sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm, khi thời cơ đến. Bộ phận ưu tú có nhiệm vụ phải thúc đẩy cho thời cơ đó mau đến”. Trong bài thơ Lịch sử nước ta viết năm 1942, Người dự báo “năm 1945: Việt Nam độc lập”. Thực tiễn cách mạng các nước Đông Dương giành độc lập trong thế kỷ XX chứng minh dự báo của Người là đúng.

Thứ tư, báo chí cách mạng phải xác thực, mang đặc điểm và sắc thái riêng.

Tính xác thực của báo chí là tiêu chí quan trọng phải được tuân thủ và không thể vi phạm. Người thật, việc thật dù khai thác ở thể loại nào của báo chí đều phải tuân theo nguyên tắc tôn trọng tính xác thực. Trong một lần xem triển lãm tranh ảnh, Chủ tịch Hồ Chí Minh lưu ý phải phân biệt tranh và ảnh, không thể sử dụng lẫn lộn. Trong bài “Ý kiến về việc làm và xuất bản loại sách người tốt, việc tốt”, do Người chủ trì cuộc họp với nhiều nhà xuất bản và cơ quan báo chí bàn về việc làm sách “người tốt, việc tốt” để nêu gương và để giáo dục, ngăn chặn cái xấu, Người căn dặn: “Viết giản dị thôi và phải đúng sự thật. Không được bịa đặt ra”. Yếu tố xác thực, đúng sự thật được Người nói đến đòi hỏi người viết báo phải tường thuật, miêu tả cặn kẽ tới từng chi tiết của hiện thực, giúp người đọc cảm thấy mình như người trong cuộc. Tính chất xác thực của ngôn ngữ chính là một trong những yếu tố góp phần tạo nên phong cách báo chí đặc sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Về đặc điểm và sắc thái riêng của mỗi tờ báo, ngay sau Cách mạng Tháng Tám có hàng trăm tờ của Nhà nướcm, đoàn thể được xuất bản, nên Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu, mỗi tờ báo phải mang đặc điểm riêng, báo cho đối tượng nào phải phù hợp với đối tượng đó từ nội dung đến hình thức. Người nêu: “Mục đích chung của chúng ta là xây dựng chủ nghĩa xã hội, đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, giữ gìn hòa bình thế giới. Nhưng mỗi tờ báo như báo của nông dân, báo của công nhân, báo của thanh niên, báo của phụ nữ, v.v..., nên có đặc điểm của nó, về hình thức thì không rập khuôn; rập khuôn thì báo nào cũng thành khô khan, làm cho người xem dễ chán”. Đặc điểm và sắc thái riêng của báo chí còn thể hiện ở trong nghệ thuật sử dụng ngôn từ. Trong Thư gửi Báo Quân du kích, Người yêu cầu các nhà báo: “Viết sao cho giản đơn, dễ hiểu, thiết thực. Sao cho mỗi đồng bào, mỗi chiến sĩ đều đọc được, hiểu được, nhớ được, làm được”. Theo lời dạy của Người. viết cho đơn giản, thiết thực đòi hỏi ngôn ngữ báo chí phải thích ứng với mọi tầng lớp công chúng, phải ngắn gọn, súc tích, không viết “tràng giang đại hải”, “dây cà ra dây muống”, không viết kiểu cầu kỳ, không làm loãng thông tin, ảnh hưởng đến hiệu quả tiếp nhận thông tin của bạn đọc. Người còn chỉ rõ: Nhà báo viết khó hiểu có thể do dùng từ ngữ cao xa, người đọc không hiểu, cũng có thể do không gần dân, viết không đúng suy nghĩ và yêu cầu của dân, như thế thì mục đích tuyên truyền không đạt. Rõ ràng quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng đến nay vẫn mang tính thời sự cho những người làm báo hôm nay. Thời gian trôi qua, những quan điểm trên đây của Chủ tịch Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng vẫn còn nguyên giá trị và giàu sức sống.

Theo Tạp chí Điện tử