Bảo vệ, phát huy các giá trị Việt trong thời buổi “xuyên biên giới”

Ông Nguyễn Thanh Lâm - Cục trưởng Cục Phát thanh, truyền hình và Thông tin điện tử.

Mọi người Việt Nam, từ lúc mở mắt thức dậy đến khi lên giường đi ngủ đều lên Youtube và Facebook để xem, để tán thưởng hoặc dè bỉu miễn phí mọi thứ trên đời: đọc tin và xem truyền hình mà không cần quan tâm tin mình đọc được do báo nào viết, hay do ai đưa lên; đâu là tin thật, đâu là tin giả; chương trình truyền hình mình xem do ai làm, có bản quyền hay không có bản quyền; những người đưa tin và làm chương trình cho mình xem họ kiếm tiền ở đâu, sống bằng gì…. Trẻ em thì lại chẳng cần biết và càng không bao giờ có cơ hội được biết thế nào là báo chí, hoặc tại sao phải biết đến các kênh truyền hình một khi đã có Facebook, Youtube, Tik tok hay Netflix….

Trong một tương lai như vậy, những khái niệm như “Kênh truyền hình thiết yếu”, hay “báo chí chính thống” chỉ còn quen thuộc với những người đã ngoài 40, 50 tuổi. Những người làm báo thì một ngày giành vài giờ để lên mạng viết lách, post ảnh, trò chuyện, giải trí, nhưng lại vẫn đang tự an ủi rằng “Mình là lực lượng chủ lực để định hướng thông tin và tư tưởng cho xã hội”, rằng “Nhà nước chắc vẫn sẽ nuôi anh em chúng ta”, mặc dù đã nhìn thấy trước rằng sự tồn tại của “anh em chúng ta” sẽ ngày càng bấp bênh, lay lắt, vì người đọc giờ đây không còn buộc phải trả tiền để xem báo, và doanh thu quảng cáo thì sụt giảm không phanh….

Tương lai đó không quá xa thực tế hiện nay là mấy, và hoàn toàn có thể  xảy ra, nếu chúng ta không hành động ngay, một cách sòng phẳng, quyết liệt và đồng bộ, để bảo vệ các GIÁ TRỊ VĂN HÓA VÀ SÁNG TẠO VIỆT trên môi trường mạng.

Việt Nam là một quốc gia có chủ quyền. Chúng ta là một 1 thị trường hơn 90 triệu dân. Đại bộ phận người Việt nam có thói quen nắm thông tin và tri thức thông qua báo chí và tin tức trên mạng. Tiềm năng sáng tạo và dư địa cho 1 thị trường báo chí và nội dung số của người Việt là vô cùng lớn. Chúng ta có khá đủ các luật lệ để quản lý và thúc đẩy phát triển báo chí và thị trường nội dung giải trí. Các doanh nghiệp viễn thông 100% vốn nhà nước đang hoàn toàn đủ khả năng kiểm soát hạ tầng viễn thông, internet cũng như những mô hình chia sẻ doanh thu với các đơn vị làm nội dung.

Vậy mà 80% doanh thu quảng cáo trên mạng thuộc về Facebook và Google (hơn 900 triệu USD doanh thu trong năm 2018, con số này dự kiến còn lớn hơn trong năm 2019). Các nhà mạng viễn thông thì vẫn đang loay hoay xem tìm cách nào để tăng doanh thu từ nội dung số, trong khi vẫn thi nhau bán phá giá các gói nội dung video, truyền hình. Các công ty nội dung truyền hình và phim truyện xuyên biên giới thì cứ thoải mái khai thác thị trường Việt Nam mà chưa phải nộp thuế hay chịu kiểm soát gì. Nhiều công ty nội dung số của Việt Nam thì tính chuyện lập pháp nhân ở nước ngoài để tránh các quy định của quê nhà.

Vậy tại sao chúng ta lại đứng trước 1 viễn cảnh không mấy sáng sủa như vậy?

Chúng ta đang kiểm soát quá mức ở chỗ nào, và mất kiểm soát ở chỗ nào?

Để giải được bài toán  “Bảo vệ và phát huy các giá trị Việt trong thời buổi truyền thông xuyên biên giới”, trong khuôn khổ của tham luận này, từ góc độ của một cơ quan tham mưu và thực thi chính sách quản lý, chúng tôi xin trình bày một số cách giải các bài toán nhỏ như sau:

Trước hết là bài toán về nguồn lực kinh tế:

Hiện nay, ngoại trừ vài cơ quan báo chí lớn tự chủ toàn phần và có doanh thu thuộc cỡ trên nghìn tỷ/năm, đại bộ phận các cơ quan báo chí không còn đủ nguồn lực để tự cân đối hoạt động, chưa nói gì đến đầu tư phát triển. Nếu để các cơ quan này tự vật lộn hoàn toàn bằng cơ chế thị trường, chúng ta sẽ biến nghề viết báo trở thành một nghề mưu sinh chật vật, sẽ bỏ trống trận địa ở những mảng nhiệm vụ thông tin tuyên truyền thiết yếu quan trọng mà Đảng và Nhà nước cần duy trì. Vì vậy, nguồn lực đặt hàng nhà nước cần được tăng cường nhưng có chọn lọc, có trọng tâm trọng điểm để không lãng phí ngân sách. Nhà nước trung ương và nhà nước địa phương cần điều tiết báo chí truyền thông từ vai trò của 1 Khách hàng lớn, khó tính nhưng sòng phẳng, tính đúng, trả đủ để các cơ quan  báo chí chủ lực có tiếng nói thuyết phục, phản ánh được dòng chảy chính của đất nước trên các diễn  đàn chính thống và trên truyền thông xã hội.

Các nhà mạng viễn thông, với nguồn lực tài chính dồi dào, với tệp khách hàng “khủng”và với nền tảng cung cấp dịch vụ hội tụ, nên nhận lấy vai trò là nhà đầu tư cho báo chí, truyền thông, cho nội dung số, bơm vào ngành công nghiệp nội dung Việt một nguồn tài chính mới để đảm bảo cho những nội dung có chất lượng được sản xuất và lan tỏa, góp phần tăng doanh thu ăn chia với viễn thông, chứ không chỉ biết cạnh tranh kéo giá xuống để bán băng thông rộng cho người Việt Nam lên xem đủ loại nội dung thượng vàng hạ cám  trên các mạng xã hội xuyên biên giới. Nội dung giờ đây là hàng hóa quan trọng  nhất của viễn thông. Các nhà mạng Viễn thông giờ đây là những “ông lớn” duy nhất đủ nguồn lực làm việc này, và cần coi đây là hướng đi đúng, là trách nhiệm xã hội của mình, vì một ngành công nghiệp nội dung trong nước lành mạnh, phát triển.

Thứ hai: Bài toán quản lý sự bành trướng của các doanh nghiệp xuyên biên giới và bảo hộ hợp lý các đơn vị sản xuất nội dung trong nước

Đã qua rồi cái thời mà chúng ta cứ phải chấp nhận không được là “chủ chợ”, không được làm người “chia bài” trong lĩnh vực sản xuất, phân phối và kinh doanh các sản phẩm báo chí, truyền thông và nội dung số ngay chính trên sân nhà của mình. Sự áp đảo, tính ưu việt của các nền tảng xuyên biên giới là 1 thực tế. Nhưng nếu cứ tiếp tục coi đó như 1 trật tự thế giới mới, chúng ta sẽ vào trận với 1 tâm thế “chưa đánh đã thua, chưa chiến đấu đã đầu hàng”. Chúng ta cần mạnh dạn khẳng định quan điểm phải bảo hộ một cách hợp lý đối với các doanh nghiệp trong nước, khuyến khích các mắt xích trong 1 hệ sinh thái số của Việt nam bắt tay, hợp tác làm ăn với nhau theo một tỷ lệ ăn chia văn minh hơn, có lợi hơn cho các đơn vị và cá nhân sản xuất nội dung. Đối với các biểu hiện vi phạm pháp luật của các công ty xuyên biên giới, đã đến lúc các Bộ ngành liên quan như Bộ Công An, Bộ Thông tin Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch, Bộ Tài chính, Bộ Công thương và Ngân hàng nhà nước cùng quyết liệt vào cuộc để đấu tranh một cách đồng bộvà không khoan nhượng, yêu cầu FaceBook, Google và các nền tảng cung cấp nội dung xuyên biên giới tuân thủ pháp luật Việt nam, đặc biệt là pháp luật về quản lý nội dung, quản lý việc lưu trữ và phát tán nội dung, quản lý quảng cáo, quản lý thuế, quản lý thanh toán. Cần thống nhất trong nhận thức và hành động cũng như trong công tác truyền thông rằng đây không phải là Việt Nam gây khó khăn cho các công ty xuyên biên giới, cũng không phải là vấn đề quan hệ song phương giữa Việt nam với nước này, nước khác, mà đây là  tạo sân chơi công bằng cho Doanh nghiệp trong và ngoài nước, xóa bỏ định kiến rằng quản lý nhà nước bảo hộ ngược doanh nghiệp nước ngoài do thiếu quy định khả thi để quản lý họ. Cần xác định rõ rằng đây không chỉ là cuộc đấu tranh trên mặt trận chính trị, tư tưởng, bảo vệ an ninh và trật tự xã hội, mà còn là cuộc đấu tranh để giành lại quyền kiểm soát không gian số, giành lại thị phần trên không gian số của Việt Nam; Bên cạnh đấu tranh chính trị, còn cần đấu tranh bằng các biện pháp kinh tế, kỹ thuật, dân sự (trong đó ưu tiên các biện pháp kinh tế).

Thứ ba: Bài toán về đưa nội dung, giá trị tốt đẹp của Việt nam, đưa dòng chảy chính của xã hội lên chiếm lĩnh không gian mạng

Việc truyền thông chính thống bỏ trống trận địa mạng xã hội hiện nay khiến cho thông tin mất đối xứng, thiếu cân bằng và công bằng trên môi trường mạng xã hội. Thiệt thòi ở đây không chỉ thuộc về cơ quan nhà nước hay hệ thống chính trị, mà thiệt thòi là cho chính người dân và xã hội, vì họ không tiếp cận được thông tin chính thống qua môi trường mạng xã hội. Xu thế này cần phải thay đổi.

Mặt khác Đã đến lúc xem xét sửa đổi chính sách để mở rộng không gian sáng tạo nội dung, đa dạng hóa các hình thức biểu đạt của người Việt, của các cơ quan truyền thông và kích thích sự đổi mới, sáng tạo về nội dung, để nội dung hay và giá trị tốt đẹp có khả năng tự lan tỏa. Trong lĩnh vực thông tin điện tử và nội dung số, hiện nay, việc có quá nhiều  dịch vụ nội dung số của các doanh nghiệp trong nước phải xin cấp phép trước khi cung cấp đang là 1 rào cản lớn ngăn trở các doanh nghiệp này ra nhập thị trường và có cơ hội cạnh tranh bình đẳng với các doanh nghiệp xuyên biên giới. Bằng việc trói chân trói tay các doanh nghiệp trong nước qua các thủ tục tiền kiểm, chúng ta đang làm tăng chi phí cho họ, và mang lại lợi thế cho các doanh nghiệp ngoài nước. Điều này cũng đi ngược lại xu thế chung và với các Nghị quyết của Chính phủ, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về việc tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp. Việc tiền kiểm quá nhiều cũng tạo sức ép lên đội ngũ cán bộ làm công tác này: không đủ người để làm, không còn thời gian để trau dồi nâng cao nghiệp vụ, nghiên cứu mô hình quốc tế để hoàn thiện chính sách, đồng thời chịu nhiều điều tiếng là “gây khó khăn”, là “bảo hộ ngược”, là “lợi ích nhóm”. Đó là chưa kể đến những rủi ro pháp lý rất lớn trong nhiều năm sau đối với cơ quan cấp phép, khi mà lĩnh vực mình quản lý xuất hiện nhiều tình tiết, diễn biến, với các hình thức vi phạm mới mà quy trình cấp phép trước đó không phát hiện hết được.

Với những lý do trên, trong mảng lĩnh vực Thông tin điện tử được giao quản lý, phụ trách, chúng tôi mạnh dạn đề xuất bãi bỏ tối đa các thủ tục tiền kiểm, cấp phép không còn phù hợp và cản trở sự phát triển, để tập trung nguồn lực vào xây dựng chính sách, hậu kiểm và kiểm soát. Cụ thể, trong năm 2020, phải trình bằng được lên Chính phủ cho phép sửa căn bản Nghị định 72/2013 về Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng, đưa công nghiệp nội dung số trở thành một ngành tạo nhiều công ăn việc làm, trở thành động lực thúc đẩy công nghiệp sáng tạo & kinh tế tri thức, đưa khu vực kinh tế này trở thành một khu vực kinh tế rộng lớn, quan sát được, đóng góp nhiều hơn cho tăng trưởng.

Cuối cùng là bài toán về quản lý thông tin và xử lý sai phạm trong lĩnh truyền thông , Thông tin điện tử và nội dung số (muốn bảo vệ giá trị tốt đẹp thì cũng phải ngăn chặn, trấn áp được việc phát tán nội dung xấu vì mục đích xấu).

Do mất đi nguồn thu từ việc độc giả trả tiền xem báo, do quá phụ thuộc vào quảng cáo như nguồn thu duy nhất, do bị tác động và lệ thuộc vào các “giải pháp đọc” và mô hình kinh doanh của mạng xã hội, truyền thông nói chung đang có xu hướng tham gia khuếch đại các giá trị tiêu cực để kéo người xem, để tăng view, …. Cảm giác “quyền lực” do mạng xã hội mang lại cũng khiến nhiều người, trong đó có cả nhà báo, có xu hướng kết hợp viết lách cả trên báo chính thống và môi trường mạng để gây ảnh hưởng, thậm chí để “định hướng”, “điều hướng” dư luận vì những mục đích riêng.  Nhiều vụ việc kết hợp “đánh đấm” giữa báo chính thống và mạng xã hội, giữa các phóng viên kiêm “dư luận viên” để đánh đấm, bới móc, dọa dẫm, tống tiền đã phần nào làm mất đi hình ảnh “chính trực” của người làm báo và của cơ quan báo chí. Tình trạng này gây ra rất nhiều xu hướng tư tưởng lệch lạc trong xã hội, gây nhiễu loạn cho các cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo, tạo nên tâm lý và năng lượng tiêu cưc, thậm chí thổi lên một trào lưu “bất tuân dân sự” trong nhiều lĩnh vực. Từ nay đến Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 13, xu hướng tạo khủng hoảng trên báo chí, trên các trang thông tin điện tử tổng hợp & mạng xã hội, kích động trào lưu “bất tuân dân sự” dự kiến sẽ xảy ra nhiều. Các “dịch vụ” xử lý khủng hoảng qua phóng viên, dư luận viên dự báo sẽ còn nở rộ, mỗi lúc một phức tạp và tốn kém hơn cho những “nạn nhân” của khủng hoảng truyền thông.

Quản lý nội dung trong thời buổi thời buổi truyền thông xã hội cần phải quản trị tốt thông tin và phương thức truyền tin. Song song với việc xây dựng một hệ thống lưu chiểu, giám sát thông tin mạng để “nhìn thấy” được các xu thế và biểu hiện của truyền thông xã hội, cần mạnh mẽ, nghiêm khắc, đồng bộ trong xử lý những cá nhân, tổ chức sản xuất, phát tán và khai thác kinh doanh các thông tin giả mạo, thông tin xuyên tạc với mục đích xấu. Các nhà mạng viễn thông cần có tiếng nói và hành động quyết liệt trong việc ngăn chặn phát tán các nội dung vi phạm pháp luật trên mạng. Những cơ quan báo chí có phóng viên vi phạm nghiêm trọng đạo đức nghề nghiệp bị xử lý về mặt pháp luật cần phải xem xét cả trách nhiệm của người đứng đầu, và ở một chừng mực nào đó là trách nhiệm của cơ quan chủ quản. Trong năm 2019 và những năm tới, chúng tôi ủng hộ và thiết tha đề nghị Hội Nhà báo Việt Nam hãy vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa để chấn chỉnh vấn đề Đạo đức báo chí, đồng thời bảo vệ những cơ quan báo chí và phóng viên có quan điểm làm báo chân chính.

Với những hiểu biết còn giới hạn và năng lực khiêm tốn của mình, chúng tôi xin mạnh dạn đưa ra những ý kiến này như một lời tham mưu tâm huyết lên các cấp lãnh đạo và tới toàn thể hội nghị, với một mong muốn thiết tha rằng cần phải nhanh chóng hành động để bảo vệ các giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của Việt Nam trên không gian mạng.

Theo Tạp chí Điện tử